براي سرمايه‌گذاري در بورس و فعاليت در اين بازار، يادگيري مهارت‌هاي بورسي و تكنيك‌هاي معامله‌گري اهميت زيادي دارد. از طرفي آشنايي با مفاهيم و شناخت اصطلاحات كاربردي بازار مي‌تواند شما را در درك بهتر ساز و كار دنياي بورس ياري دهد. در اين مطلب 4 موضوع مهم: «تغيير كارگزار ناظر چيست»، «كال مارجين در بورس چيست»، «نسبت p/e چيست» و «اوراق مشتقه چيست» را با هم بررسي مي‌كنيم.
كارگزار ناظر
يكي از ويژگي‌هاي بازار بورس، امكان انجام معاملات به صورت هم‌زمان با چند كارگزاري است. در واقع شما مي‌توانيد با يك كد بورسي، از چند كارگزار مختلف كد معاملاتي دريافت كنيد و به خريد وفروش سهام بپردازيد. حال چند سوال در اين زمينه مطرح مي‌شود: دليل انتخاب چند كارگزاري چيست؟ كارگزار ناظر چه مفهومي دارد؟ و تغيير كارگزار ناظر چيست؟
دليل انتخاب چند كارگزاري چيست؟
براي بررسي دليل انتخاب چند كارگزاري، ابتدا لازم است چند نكته را مد نظر قرار دهيم. وقتي شما معامله‌اي انجام مي‌دهيد (مثلا خريد يك سهم)، آن سهم به كد بورسي‌تان تعلق مي‌گيرد. پس اگر در خريد سهمي محدوديت تعداد (مثلا 200 سهم) وجود داشته باشد، شما نمي‌توانيد يك بار با كارگزار «الف» 200 سهم بخريد و بار ديگر هم با كارگزار «ب» 200 سهم ديگر تهيه كنيد. زماني كه محدوديتي در خريد و فروش اعلام شود، آن محدوديت مربوط به كد بورسي است و تغيير كارگزار، محدوديت را لغو نمي‌كند. با اين حساب دليل انتخاب چند كارگزاري چيست؟
گاهي ممكن است به دلايلي مانند اختلال در سيستم‌ها، كندي سامانه معاملاتي و... شما نتوانيد خريد و فروش سهم را با يك كارگزار انجام دهيد. در اين شرايط داشتن كد معاملاتي از چندين كارگزار مختلف به كمكتان مي‌آيد و مي‌توانيد خريد يا فروش سهام را از طريق سامانه معاملاتي كارگزار ديگر انجام دهيد. البته در اين زمان بايد مفهوم كارگزار ناظر را هم مدنظر قرار دهيد.
كارگزار ناظر چه مفهومي دارد؟
براي انجام معاملات با چند كارگزار مختلف، بايد بدانيد كه كارگزار ناظر چه مفهومي دارد؟ وقتي خريد 100 عدد سهم از يك نماد در سامانه معاملاتي كارگزار «الف» انجام شود. اين كارگزار، كارگزار ناظر 100 عدد سهم مذكور است.
حال شما 200 عدد ديگر از سهام همان نماد را از طريق كارگزار «ب» خريداري مي‌كنيد. پس كارگزار ناظر اين 200 عدد، كارگزار «ب» است. در واقع 300 عدد از سهام يك نماد خاص به كد بورسي شما تعلق دارد، اما 100 عدد آن يك كارگزار ناظر دارد و 200 عدد آن هم كارگزار ناظر ديگري دارد.
حال به سراغ فروش همان سهام مي‌رويم. آيا مي‌توان 300 عدد سهم را يكجا فروخت؟ پاسخ منفي است. سهام تنها مي‌تواند توسط كارگزار ناظر به فروش برسد. در مثال قبل ما بايد 100 عدد سهم را از طريق سامانه معاملاتي كارگزار «الف» و 200 عدد ديگر را از طريق سامانه معاملاتي كارگزار «ب» بفروشيم.
براي فروش همه 300 سهم در يك مرحله، تنها راه ممكن «تغيير كارگزار ناظر» است.
تغيير كارگزار ناظر چيست؟
احتمالا اكنون مي‌توانيد حدس بزنيد كه تغيير كارگزار ناظر چيست؟ در مثال قبل اگر بخواهيم همه 300 سهم را هم‌زمان بفروشيم، وارد سامانه معاملاتي كارگزار مقصد (مثلا كارگزار «ب») مي‌شويم، نماد مد نظر را در سبد سهام خود انتخاب و سپس روي گزينه «تغيير كارگزار ناظر» كليك مي‌كنيم. پس از دو روز كاري، همه سهام اين نماد در سامانه معاملاتي كارگزار «ب» قابل فروش است. دقت داشته باشد كه اين عمليات بايد در سامانه معاملاتي كارگزار مقصد يا كارگزاري كه مي‌خواهيم فروش را از طريق وي انجام دهيم، صورت بگيرد.
كال مارجين
هر فردي كه در بازار آتي كالا به معامله مي‌پردازد، بايد با سه وضعيت «نرمال» «ات ريسك» و «كال مارجين» آشنا باشد، بتواند حساب معاملاتي خود را مديريت كند و بسته به هر كدام از اين وضعيت‌ها تصميم صحيح بگيرد. در اين بين وضعيت كال مارجين از اهميت بيشتري برخوردار است و در صورت عدم تشخيص، زيان قابل توجهي را براي معامله‌گر در پي دارد. بنابراين در ادامه به بررسي سه عنوان «انواع وضعيت حساب معاملاتي در بازار آتي»، «كال مارجين در بورس چيست؟» و «چگونه از وضعيت كال مارجين خارج شويم» مي‌پردازيم.
انواع وضعيت حساب معاملاتي در بازار آتي چيست؟
براي اينكه بدانيم انواع وضعيت حساب معاملاتي در بازار آتي چيست، بايد ابتدا بررسي مختصري بر شرايط انجام معاملات در اين بازار داشته باشيم. معامله‌گران بازار آتي قبل از اخذ موقعيت خريد يا فروش، مبلغي را در حساب عملياتي خود واريز مي‌كنند. اين وجه بعد از اخذ موقعيت خريد يا فروش به عنوان «وجه تضمين» از طرف بورس بلوك مي‌شود. با آغاز جلسه معاملاتي، حساب عملياتي فرد (با توجه به قيمت تسويه) هر 30 دقيقه يك بار به‌روزرساني مي‌شود. در نهايت حساب عملياتي در يكي از سه وضعيت «نرمال» «ات ريسك» و «كال مارجين» قرار مي‌گيرد.
انواع وضعيت حساب معاملاتي در بازار آتي:
- وضعيت نرمال: اگر بعد از تسويه حساب، سودي براي معامله‌گر شناسايي شود و موجودي حساب عملياتي او بيشتر يا برابر وجه تضمين اوليه باشد، وضعيت نرمال است.
- وضعيت ات ريسك: اگر بعد از تسويه حساب، زيان براي معامله‌گر شناسايي شود و اين زيان، كاهش موجودي حساب عملياتي را تا حداكثر 30 درصد (نسبت به وجه تضمين اوليه) در پي داشته باشد، وضعيت ات ريسك است.
- وضعيت كال مارجين: اگر بعد از تسويه حساب، زيان براي معامله‌گر شناسايي شود و كاهش موجودي حساب عملياتي را به اندازه 70 درصد يا بيشتر (نسبت به وجه تضمين اوليه) در پي داشته باشد، وضعيت كال مارجين است.
كال مارجين در بورس چيست؟
با توجه به توضيحات قبل، اكنون بايد متوجه شده باشد كه كال مارجين در بورس چيست. در واقع كال مارجين نشان مي‌دهد كه حساب معاملاتي فرد به اندازه كافي شارژ نشده است و احتمالا معامله‌گر شناخت كافي نسبت به بازار آتي ندارد. معامله‌گران بازار آتي با در نظر گرفتن كالاي مورد نظر و شرايط بازار، حساب معاملاتي خود را شارژ و سپس اقدام به اخذ موقعيت خريد يا فروش مي‌كنند.
بنابراين زماني كه پس از تسويه، موجودي حساب عملياتي كمتر از ۷۰ درصد وجه تضمين اوليه شود و كال مارجين در بورس رخ دهد، پيش‌بيني‌ها محاسبات معامله‌گر چندان قابل استناد نبوده است.
چگونه از كال مارجين خارج شويم؟
حال تصور كنيد كه اين وضعيت رخ داده است، پس ما بايد بدانيم كه چگونه از كال مارجين خارج شويم؟ سه روش براي خروج از وضعيت كال مارجين وجود دارد:
- معامله‌گر در مهلتي كه توسط كارگزاري تعيين مي‌شود، حساب معاملاتي خود را شارژ مي‌كند.
- اگر حساب معاملاتي در مهلت معين شارژ نشود، كارگزاري شروع به بستن موقعيت‌هاي باز وي مي‌كند و اين روند تا زمان خروج حساب از وضعيت كال مارجين ادامه مي‌دهد.
- اگر معامله‌گر حساب خود را شارژ نكند و كارگزار هم موفق به بستن موقعيت‌هاي باز نشود:
- كارگزار با قيمت سرخط تابلو ثبت سفارش مي‌كند تا موقيعت‌هاي باز را ببندد.
- چنانچه بازار با صف موجه باشد و سفارش فروش ثبت نشود، بعد از جلسه معاملاتي و در بازار جبراني موقعيت‌هاي باز وي بسته خواهد شد.
نسبت p/e
معامله‌گران بازار بورس براي تشخيص سهام سودده و سرمايه‌گذاري در آن، معيارهاي مختلفي را مدنظر قرار مي‌دهند و در نهايت با تجميع نتايج در رابطه با ورود به سهم تصميم مي‌گيرند. يكي از اين معيارها نسبت p/e نام دارد كه مي‌تواند به صورت مجزا براي يك نماد، يك صنعت يا كل بازار بورس محاسبه شود. در ادامه به دو موضوع «نسبت p/e چيست» و «نسبت p/e چه كاربردي دارد؟» مي‌پردازيم.
نسبت p/e چيست؟
نسبت p/e چيست؟ براي اينكه بدانيم نسبت p/e چيست، در ابتدا بايد با مفهوم دو حرف p و e آشنا شويم. P مخفف كلمه Price (قيمت) و E مخفف عبارت Earnings per Share (درآند هر سهم) است. بنابراين نسبت p/e يعني نسبت قيمت بر درآمد؛ دقت كنيد كه منظور از «درآمد»، درآمد يك سال شركت با كسر ماليات است.
نسبت p/e چه كاربردي دارد؟
تصور كنيد كه پس از محاسبه، نسبت p/e برابر عدد 6 شد. حال ما چطور مي‌توانيم از اين عدد استفاده كنيم؟ به عبارتي نسبت p/e چه كاربردي دارد؟ نسبت p/e مشخص مي‌كند كه ما به ازاي هر 1 تومان سود (از يك سهم خاص)، چند تومان بايد سرمايه‌گذاري كنيم. پس وقتي نسبت p/e برابر 6 باشد، ما براي كسب 1 تومان سود از سهم، بايد 6 تومان در آن سرمايه‌گذاري كنيم. در نهايت با بررسي ارزش بازاري سهم متوجه مي‌شويم كه اين سرمايه‌گذاري ارزشمند است يا بايد از آن صرف نظر كرد.
اوراق مشتقه
اوراق مشتقه يا Derivatives يكي از انواع اوراق بهادار است كه در بازارهاي اقتصادي (در سطح جهان) مورد استفاده قرار مي‌گيرد. استفاده از اوراق مشتقه در ايران با توجه به قوانين فقهي داراي محدويت‌هايي است و تنها تحت شرايط خاصي مي‌توان از ابزار مشتقه بهره برد. در ادامه دو موضوع «اوراق مشتقه چيست؟» و «انواع اوراق مشتقه كدامند؟» را بررسي مي‌كنيم.
اوراق مشتقه چيست؟
احتمالا با خواندن بخش قبلي اين سوال برايتان پيش آمده است كه اوراق مشتقه چيست و چرا با قوانين اسلامي مغايرت دارد؟ اوراق مشتقه در واقع قراردادي است كه ارزش آن از يك يا چند دارايي متفاوت مشتق مي‌شود. اوراق مشتقه در بازارهاي جهاني به عنوان ابزاري براي كنترل ريسك معاملات شناسايي مي‌شود و در ايران به دليل شفاف نبودن قيمت و احتمال ربوي بودن، تنها در شرايط خاصي قابل استفاده است.
انواع اوراق مشتقه كدامند؟
اوراق مشتقه شامل 4 نوع: قراردادهاي آتي، قراردادهاي اختيار معامله، پيمان‌هاي آتي و قراردادهاي معاوضه مي‌شود. اما در ايران تنها دو نوع قراردادهاي آتي و قراردادهاي اختيار معامله فعال هستند. در اوراق مشقته قراردادهاي آتي، دو طرف معامله متعهد مي‌شوند كه يك كالا مشخص را با قيمت از قبل تعيين شده و در زمان معهود مبادله كنند.
در اوراق مشتقه قرارداد اختيار معامله، يكي از طرفين حق خريد يا فروش كالايي را از طرف مقابل خريداري مي‌كند و طرف ديگر پس از فروش، اختياري نسبت به آن كالا ندارد. البته قرارداد اختيار معامله از چند نوع مختلف تشكيل مي‌شود كه كه در قراردهاي هر كدام شروط و حقوق طرفيت قيد شده است و طرفين نمي‌توانند بدون هماهنگي يكديگر اقدام به خريد يا فروش كنند.
سخن آخر
در اين مطلب به 4 موضوع مهم در سرمايه‌گذاري يعني «كارگزار ناظر»، «كال مارجين»، «نسبت p/e» و «اوراق مشتقه» پرداخته شد. اين مفاهيم كاربرد زيادي در بازار بورس دارند و معامله‌گران با شناخت و درك آنها مي‌توانند عملكرد بهتري در اين بازار داشته باشند. (براي مطالعه بيشتر مي‌توانيد مقاله آموزش رايگان سايت tsetmc را نيز مطالعه نماييد.)
آموزش مقدماتي ورود به بازار بورس و نكات كاربردي
كدام صندوق سرمايه گذاري بهتر است؟
يادگيري كار با صندوق سرمايه گذاري قابل معامله در بورس
تعريفي از صندوق هاي سرمايه گذاري و انواع آن ها